Sanjar MAMATQULOV, Oliy taʼlimni rivojlantirish tadqiqotlari markazi boʻlim boshligʻi, falsafa fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD) |
Mamlakatimizda davlat mulkchiligi shaklida faoliyat yuritayotgan barcha oliy taʼlim muassasalaridagi taʼlim sifatining vazirlik darajasida monitoringini yoʻlga qoʻyish oliy taʼlim muassasalarining masʼuliyatini oshirishga hamda takomillashtirilishi zarur boʻlgan yoʻnalishlarni har bir oliy taʼlim tashkiloti kesimida belgilab olishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, bu moliyaviy resurslarni aniq manzilli yoʻnaltirish hamda oliy taʼlimda sifatni kafolatlashga oid strategiyalarni ishlab chiqishda dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Oliy taʼlimda markazlashtirilgan tartibda sifat monitoringini olib borish har bir oliy taʼlim muassasasining ichki sifat nazorati tizimiga xalaqit bermagan holda, aksincha, hamkorlik va qoʻllab-quvvatlash prinsiplari asosida taʼlim sifatini yaxlit taʼminlashga olib keladi. Zero, oliy taʼlim sohasida davlat siyosatini yuritishga masʼul vazirlik tomonidan yaxlit sifat monitoringini yuritish va baholash amaliyoti ilgʻor rivojlangan mamlakatlar tajribasida ham mavjud. Shu bois bir qator chet mamlakatlar misolida oliy taʼlimning markazlashgan sifat monitoringini olib borishda qoʻllaniladigan indikatorlarni koʻrib oʻtmoq joiz.
Germaniyadagi Federal Taʼlim va tadqiqot vazirligi (Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF)) deb nomlanuvchi oliy taʼlimga masʼul vazirlik universitetlarning taʼlim sifatini monitoring qilish uchun bir qator indikatorlardan foydalanadi. Ushbu koʻrsatkichlar universitetlar faoliyatining turli jihatlarini baholashga yordam beradi va ularning talab qilinadigan standartlarga javob berishini taʼminlaydi. Germaniyada qoʻllaniladigan asosiy koʻrsatkichlardan baʼzilari quyidagilardan iborat:
- Talabalarni oʻqishga qabul qilish va bitiruv koʻrsatkichlari. Vazirlik taʼlim dasturlari samaradorligi va talabalarning umumiy muvaffaqiyatini oʻlchash uchun universitetlarga oʻqishga kirayotgan talabalar soni va ularning bitiruv koʻrsatkichlarini kuzatib boradi.
- Tadqiqot natijalari va moliyalashtirish. Vazirlik universitetlarni tadqiqot samaradorligi, jumladan, nashrlar soni, patentlar va taʼminlangan tadqiqot mablagʻlari asosida baholaydi. Bu koʻrsatkich oliy taʼlim muassasalarining ilmiy taraqqiyot va innovatsiyalarga qoʻshgan hissasini aks ettiradi.
- Dars sifati va talabalarning qoniqishi. Vazirlik talabalarning fikr-mulohazalari, baholashdagi haqqoniylik va oʻquv resurslarining mavjudligi kabi omillarni hisobga olgan holda oʻqitish sifatini baholaydi. Oʻquv tajribasi haqida fikr-mulohazalarni yigʻish uchun talabalarning qoniqish darajasini aniqlovchi soʻrovlar ham oʻtkaziladi.
- Ishga joylashish va martaba muvaffaqiyati. Vazirlik bitiruvchilarning ishga joylashish darajasi, martaba oʻsishi va mehnat bozoridagi muvaffaqiyatlarini kuzatib borish orqali ularning bandligini tekshiradi. Bu koʻrsatkich talabalarni ishchi kuchi qilib tayyorlashda universitet dasturlarining dolzarbligi va samaradorligini baholashga yordam beradi.
- Xalqarolashtirish va hamkorlik. Vazirlik xalqaro talabalar va professor-oʻqituvchilar soni, xalqaro institutlar bilan hamkorlik va global tadqiqot tarmoqlarida ishtirok etish kabi koʻrsatkichlar monitoringi orqali universitetlarning xalqarolashtirishni ragʻbatlantirishga qaratilgan saʼy-harakatlarini baholaydi.
- Akkreditatsiya va sifat kafolati. Vazirlik akkreditatsiya va sifatni taʼminlash jarayonlari orqali universitetlarning yuqori standartlarga ega boʻlishini taʼminlaydi. Oliy taʼlim muassasalari milliy va xalqaro sifat standartlariga, oʻquv dasturlarini loyihalashga, professor-oʻqituvchilar malakasiga va baholash usullariga koʻra baholanadi.
Ushbu indikatorlar asosida Germaniyadagi universitetlarning taʼlim sifati koʻrib chiqiladi va bu vazirlikka oliy taʼlimning doimiy takomillashishini taʼminlashga qaratilgan samarali qarorlar qabul qilish jarayonlarida yordam beradi.
Fransiyadagi oliy taʼlimga masʼul vazirlik — Oliy taʼlim, tadqiqot va innovatsiyalar vazirligi (Enseignement supérieur, Recherche et Innovation (ESRI)) universitetlarning taʼlim sifatini monitoring qilish uchun turli indikatorlardan foydalanadi. Asosiy koʻrsatkichlarga quyidagilar kiradi:
- Talabalar qoniqishini aniqlash soʻrovi. Vazirlik talabalarning dars sifati, oʻqitish usullari, infratuzilma va universitetlar tomonidan koʻrsatiladigan qoʻllab-quvvatlash xizmatlariga nisbatan umumiy fikr-mulohazalarini oʻrganish uchun soʻrovnomalar oʻtkazadi.
- Bitiruvchilarning bandlik darajasi. Vazirlik talabalarni mehnat bozoriga tayyorlashda ularning taʼlim dasturlari samaradorligini baholash uchun turli universitetlar bitiruvchilarining ishga joylashish darajasini monitoring qilib boradi.
- Oʻqitish samaradorligi. Vazirlik universitetlar tomonidan taqdim etilayotgan oʻqitish sifatini baholash maqsadida talabalarning bitiruv koʻrsatkichlari, oʻrtacha baholar va muassasani tashlab ketish kabi akademik indikatorlarni tekshiradi.
- Tadqiqot natijalari. Vazirlik universitetlarning bilim va yangiliklarga qoʻshgan hissasini oʻlchash uchun ilmiy nashrlar, patentlar va sanoat bilan hamkorlikni oʻz ichiga olgan tadqiqot natijalarini baholaydi.
- Akkreditatsiya va reytinglar. Vazirlik universitetlar sifati va obroʻsini baholash uchun tan olingan milliy va xalqaro tashkilotlar akkreditatsiyasi va reytinglarini koʻrib chiqadi.
- Infratuzilma va resurslar. Vazirlik samarali oʻqitish uchun zarur boʻlgan infratuzilma, kutubxona, laboratoriya va boshqa resurslarning mavjudligini hamda sifatini baholaydi.
Ushbu indikatorlar vazirlikka Fransiyadagi universitetlarning taʼlim sifatini monitoring qilish va taʼminlashga yordam beradi.
Buyuk Britaniyada universitetlardagi taʼlim sifati turli tashkilotlar tomonidan quyidagi indikatorlar boʻyicha monitoring qilinadi:
- Oʻqitish sifati. Oʻqitish sifatini baholash dasturi (TEF — Teaching Excellence Framework) tomonidan universitetlardagi oʻqitish usullari, talabalarning faolligi va taʼlim natijalari kabi omillar baholanadi.
- Tadqiqotlar mukammalligi. Research Excellence Framework (REF) — bu universitetlarda olib borilayotgan tadqiqotlar sifati va taʼsirini baholash uchun foydalaniladigan tizim. U tadqiqot natijalari, jamiyatga taʼsiri va tadqiqot muhiti kabi omillarni baholaydi.
- Talabalarning qoniqish darajasi. Milliy talabalar soʻrovi (National Student Survey (NSS)) talabalarning universitet tajribasining turli jihatlari, jumladan, oʻqitish, baholash va qoʻllab-quvvatlash xizmatlaridan qoniqish-qoniqmaslik haqidagi fikr-mulohazalarini toʻplaydi.
- Bitiruvchilarning ish bilan taʼminlanishi. Bitiruvchilarning ishga joylashishi turli koʻrsatkichlar, masalan, bitiruvchilarning ish bilan taʼminlanish darajasi, oʻrtacha ish haqi va ish beruvchining bitiruvchilarning malaka va fazilatlari haqidagi fikr-mulohazalari orqali nazorat qilinadi.
- Institutsional akkreditatsiya. Britaniyadagi universitetlar Oliy taʼlim sifatini taʼminlash agentligi (QAA) kabi organlar tomonidan institutsional akkreditatsiyadan oʻtkaziladi. Ushbu agentliklar universitetlarning umumiy sifati va standartlarini baholaydilar.
- Tashqi imtihon. Universitetlardagi baholash jarayonlari va akademik standartlarni koʻrib chiqish hamda tasdiqlash uchun boshqa universitetlardan tashqi imtihonchilar tayinlanadi.
Ushbu indikatorlar Britaniyadagi universitetlarda taʼlim sifatini taʼminlashga yordam beradi va talabalar, ish beruvchilar hamda siyosatchilarga zarur maʼlumotlarni taqdim etadi.
AQShda universitetlardagi taʼlim sifatini faqat vazirlik emas, birinchi navbatda, akkreditatsiya qiluvchi idoralar monitoring qiladi. Ushbu agentliklar universitetlarni turli koʻrsatkichlar asosida baholaydi. Jumladan:
- Qoʻshma Shtatlardagi universitetlar mintaqaviy yoki milliy akkreditatsiya agentliklari tomonidan akkreditatsiyadan oʻtadi. Bu agentliklar muassasa missiyasi, taʼlim dasturlari, professor-oʻqituvchilar malakasi, talabalar xizmatlari va resurslar kabi omillarni baholaydi.
- Bitiruv va talabalarni saqlab qolish darajasi. Belgilangan vaqt oraligʻida bitirgan talabalar ulushi va talabalarning oʻqishni davom ettirish darajasi taʼlim sifatining muhim indikatoridir.
- Talabalar yutuqlari. Universitetlar taqdim etilayotgan taʼlim sifatini baholash uchun standartlashtirilgan imtihonlar, portfoliolar yoki asosiy loyihalardagi samaradorligiga asoslanib, talabalarning taʼlim natijalarini kuzatishi va hisobot berishi mumkin.
- Oʻqituvchilar malakasi. Professor-oʻqituvchilarning malakasi va tajribasi, jumladan, ularning taʼlim darajasi, tadqiqot natijasi hamda kasbiy yutuqlari taʼlim sifati indikatorlari sifatida koʻrib chiqiladi.
- Resurslar va imkoniyatlar. Resurslar va jihozlarning, jumladan, kutubxona, laboratoriya va texnologiyalarning mavjudligi hamda holati taʼlim sifatini baholashda muhim omil hisoblanadi.
- Ish beruvchilar va bitiruvchilarning fikr-mulohazalari. Ish beruvchilarning bitiruvchilardagi bilim, koʻnikma va malakalarga oid hamda bitiruvchilarning universitetlar tomonidan taqdim etilayotgan taʼlim sifati toʻgʻrisidagi fikr-mulohazalari monitoring qilinadi.
Alohida taʼkidlash kerakki, AQShda markazlashmagan oliy taʼlim tizimi mavjud boʻlib, nazorat va monitoring turli akkreditatsiya agentliklari, shtat maʼmuriyati va Taʼlim departamenti kabi federal agentliklar tomonidan amalga oshiriladi.
Avstraliyadagi universitetlardagi taʼlim sifati Oliy taʼlim sifati va standartlari agentligi (TEQSA) tomonidan nazorat qilinadi. TEQSA oliy taʼlimni tartibga solish va sifatni taʼminlash boʻyicha milliy agentlik hisoblanadi. Agentlik universitetlarda taʼlim sifatini baholash va monitoring qilish uchun bir qator indikatorlardan foydalanadi. Ushbu koʻrsatkichlarning asosiylariga quyidagilar kiradi:
- Taʼlim va oʻqitish. Agentlik taʼlim va oʻqitish amaliyoti sifatini, jumladan, oʻquv dasturlarini ishlab chiqish, baholash usullari va talabalarni qoʻllab-quvvatlash xizmatlarini baholaydi.
- Talabalar natijalari. Agentlik universitetlar tomonidan taqdim etilayotgan taʼlim samaradorligini baholash uchun talabalarni saqlab qolish darajasi, oʻqishni tugatish darajasi va bitiruvchilarning ishga joylashish natijalari kabi koʻrsatkichlarni oʻrganadi.
- Tadqiqot natijalari. Agentlik universitetlarning bilim va innovatsiyalarga qoʻshgan hissasini baholash uchun universitetlarning tadqiqot natijalari, jumladan, nashrlar, iqtiboslar va tadqiqotni moliyalashtirishni hisobga oladi.
- Xodimlarning malakasi va tajribasi. Agentlik yuqori sifatli taʼlim berishda professor-oʻqituvchilarning zarur malaka va tajribaga ega ekanligiga eʼtibor qaratadi.
- Resurs va manbalar. Agentlik samarali oʻqitish uchun zarur boʻlgan jihozlar, kutubxona, laboratoriya va boshqa resurslarning mavjudligi va yetarliligini baholaydi.
- Boshqaruv samaradorligi. Agentlik universitetlarda sifat kafolati, moliyaviy menejment va javobgarlik boʻyicha samarali tizimlar mavjudligini taʼminlash uchun boshqaruv amaliyotlarini baholaydi.
Ushbu indikatorlar boshqa omillar bilan birgalikda Oliy taʼlim sifati va standartlari agentligiga Avstraliyadagi universitetlarda taʼlim sifatini kuzatish va taʼminlashga yordam beradi.
Yuqoridagi misollardan kelib chiqib, rivojlangan mamlakatlar tajribasida keng qoʻllanib kelinayotgan indikatorlar asosida mamlakatimizdagi oliy taʼlim sifatining vazirlik darajasida monitoringini olib borish taʼlim sifatini kafolatlashda muhim ahamiyatga ega, deb hisoblash mumkin. Bu borada quyidagi indikatorlar tavsiya etiladi:
- Talabalarning bitiruv darajasi. Bitiruv darajasi oʻz diplom dasturlarini muvaffaqiyatli tamomlagan talabalar foizini aks ettiradi. Bitiruv koʻrsatkichining yuqori boʻlishi talabalarning taʼlim maqsadlariga erishayotganini hamda ularning qulay oʻquv muhiti bilan taʼminlanganligini koʻrsatadi. Bu talabalar oʻz dasturlarini muvaffaqiyatli yakunlash uchun zarur resurslar, yordam va yoʻl-yoʻriqlarni olayotganliklaridan dalolat beradi.
- Akademik sodiqlik va kursdan kursga oʻtish darajasi. Bunda keyingi oʻquv yilida oʻqishni davom ettirayotgan talabalarning roʻyxatga olingan talabalar umumiy soniga nisbati hisobga olinadi. Akademik sadoqatni baholash orqali institutlar talabalar fan dasturlarida koʻrsatilgan zarur bilim, koʻnikma va malakalarni egallayotganligini aniqlashlari mumkin. Bu akademik dasturlarning yaxlitligi va qatʼiyligini saqlashga yordam beradi. Kursdan kursga oʻtkazish stavkalari talabalarning kreditlarni bir kurs yoki muassasadan boshqasiga oʻtkazish qulayligini baholaydi. Yuqori oʻtkazma stavkalari shuni koʻrsatadiki, talabalar kreditlarni yoʻqotmasdan oʻqishni muammosiz davom ettirishlari mumkin.
- Talabalarning akademik samaradorligi. Bu oʻrtacha ball (GPA) yoki oʻquv kurslarini oʻzlashtirish darajasiga koʻra hisoblanadi. Bu umumiy oʻrtacha ball yoki oʻzlashtirish foizi koʻrinishida boʻlishi mumkin. GPA talabaning umumiy akademik muvaffaqiyatining obyektiv oʻlchovi boʻlib xizmat qiladi. Bu ularning oʻz kurslarida taqdim etilayotgan bilim va koʻnikmalarni tushunish va qoʻllash qobiliyatini aks ettiradi. GPA koʻpincha magistratura dasturlariga kirish yoki ishga joylashish uchun mezon sifatida ishlatiladi. Bu talabaning ilgʻor taʼlimda yoki professional dunyoda muvaffaqiyatga erishish salohiyatining koʻrsatkichi boʻlib xizmat qiladi. Bundan tashqari, GPAdan muassasa ichidagi oʻqitish usullarining samaradorligini baholash vositasi sifatida ham foydalanish mumkin. Turli kurslar yoki dasturlar boʻyicha oʻrtacha baholarning taqsimlanishini oʻrganish orqali eʼtibor qaratilishi zarur boʻlgan sohalarni aniqlash hamda taʼlim sifatini oshirish uchun zarur tuzatishlar kiritish mumkin.
- Talabalarning qoniqish darajasi. Buni soʻrovlar yoki fikr-mulohaza mexanizmlari yordamida oʻlchash mumkin. Bunda koʻpincha Likert shkalasi (toʻliq qoʻshilaman / qoʻshilaman / bir narsa deyolmayman / uncha qoʻshilmayman / umuman qoʻshilmayman), Ordinal shkala (aʼlo, yaxshi, qoniqarli, qoniqarsiz) va 5 balli baholash shkalasi (5, 4, 3, 2, 1)dan foydalaniladi. Qoniqish darajasi foizlarda yoki oʻrtacha bahoni aniqlash orqali oʻlchanadi. Talabalarning qoniqish darajasi oʻquv muhiti sifatini, jumladan, oʻqitish sifati, resurslar, jihozlar va qoʻllab-quvvatlash xizmatlari kabi omillarni baholashga yordam beradi. Bu muassasa taʼlim va shaxsiy rivojlanish uchun qulay va qoʻllab-quvvatlovchi muhitni taʼminlayotganligini koʻrsatadi. Talabalarning qoniqish soʻrovlari va fikr-mulohazalari takomillashtirish zarur boʻlgan sohalarini aniqlashda muassasalar uchun qimmatli maʼlumotlarni taqdim etadi. Talabalarning ehtiyojlari va tashvishlarini tushungan holda, taʼlim muassasalari ongli qarorlar qabul qilishi va taʼlim sifatini yaxshilash uchun oʻzgarishlarni amalga oshirishi mumkin.
- Bitiruvchilarning ishga layoqatlilik darajasi. Oliy taʼlim muassasasi bitiruvchilarining olti oy ichida oʻz mutaxassisligi boʻyicha ishga joylashganligi hisobga olinadi. Bu mutaxassisligi boʻyicha ishga joylashgan bitiruvchilar sonining umumiy bitiruvchilar soniga nisbati orqali hisoblanadi. Oliy taʼlim sifatini baholashda bitiruvchilarning bandlik darajasi muassasa tomonidan taqdim etilayotgan taʼlim talabalarni mehnat bozoriga qanchalik yaxshi tayyorlayotganini koʻrsatadi. Yuqori bandlik darajasi bitiruvchilarning oʻzlari tanlagan yoʻnalishlari boʻyicha ishga joylashish uchun zarur koʻnikma va bilimlar bilan taʼminlanganligidan dalolat beradi. Shuningdek, u taʼlim sifatining qimmatli koʻrsatkichi oʻlaroq ish beruvchilar orasida muassasaning obroʻsi va tan olinishini ham aks ettiradi.
- Ish beruvchilarning fikr-mulohazalari. Oliy taʼlim sifatini baholashda ish beruvchilarning fikri muhim, chunki ular yakunda bitiruvchilarni ishga qabul qiladilar hamda ularning ish joyidagi koʻnikma va malakalarini baholaydilar. Ish beruvchilarning fikrlarini hisobga olgan holda, taʼlim muassasalari oʻz bitiruvchilari mehnat bozori talablari va umidlariga qanchalik mos kelishi haqida qimmatli maʼlumotlarga ega boʻlishlari mumkin. Ushbu munosabatlar muassasalarga takomillashtirilishi kerak boʻlgan sohalarni aniqlashga, shuningdek, sanoat ehtiyojlariga yaxshiroq moslashish uchun oʻquv dasturlari va oʻqitish usullariga zarur tuzatishlar kiritishga yordam beradi. Pirovard maqsad — bitiruvchilarning ishchi kuchi sifatida puxta tayyorlanishi va oʻz sohalariga samarali hissa qoʻshishini taʼminlashdan iborat.
- Tadqiqot natijalari. Professor-oʻqituvchilar va talabalar tomonidan eʼlon qilingan ilmiy nashrlar, qoʻlga kiritilgan patentlar va grantlar sonini hisoblash orqali amalga oshiriladi. Turli oliy taʼlim muassasalarining inson resurslari hajmidagi tafovutdan kelib chiqib, tadqiqot natijalari sonining professor-oʻqituvchilar, magistrantlar hamda doktorantlarning umumiy soniga nisbati hisobga olinishi maqsadga muvofiq. Oliy taʼlim sifatini baholashda tadqiqot natijalarini inobatga olish taʼlim muassasasining bilim, innovatsiyalar va intellektual oʻsishni rivojlantirishga sodiqligini baholashga imkon beradi. Bundan tashqari, tadqiqot natijalari amaliy qoʻllanilishi hamda jamiyat taraqqiyoti, iqtisodiy oʻsish va turli sohalardagi yaxshilanishlarga hissa qoʻshishi mumkin. Bu esa tadqiqotni oliy taʼlim sifatini baholashning muhim jihatiga aylantiradi.
- Talaba-oʻqituvchilar nisbati. Bunda bitta professor-oʻqituvchiga teng boʻlgan talabalar soni hisobga olinadi. Talaba-oʻqituvchi nisbati oʻquv tajribasi va talabalarga taqdim etiladigan akademik yordamga sezilarli taʼsir koʻrsatishi mumkin. Talaba-oʻqituvchi nisbatining pastligi odatda talabalar va professor-oʻqituvchilar oʻrtasida shaxsiy eʼtibor, oʻzaro aloqa va faollikni oshirish imkonini beradi. Talaba-oʻqituvchi nisbati past boʻlsa, oʻqituvchilar talabalarga koʻproq vaqt ajratishlari, oʻz vaqtida fikr-mulohazalarini bildirishlari va ularning taʼlim ehtiyojlarini qondirishlari mumkin. Bu qulay oʻquv muhitini yaratadi, faol ishtirokni ragʻbatlantiradi va mavzuni chuqurroq tushunishga yordam beradi. Shuningdek, u yanada mazmunli munozaralar, hamkorlikdagi faoliyatlar va murabbiylik uchun imkoniyatlarni beradi. Aksincha, talaba-oʻqituvchi nisbati yuqori boʻlsa, oʻzaro taʼsir cheklangan boʻlishi va oʻqitish imkoniyatlarini qisqartirishi mumkin. Talabalar individual eʼtiborni olishda, tushuntirishlarni izlashda yoki chuqur muhokamalarda qatnashishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Shuning uchun talaba-oʻqituvchi nisbatini hisobga olish oliy taʼlim sifatini baholashda hal qiluvchi ahamiyatga ega boʻlgan talabalarning professor-oʻqituvchilardan kutishi mumkin boʻlgan eʼtibor va yordam darajasini baholashga asqatadi.
- Professor-oʻqituvchilarning oʻquv-uslubiy faolligi. Bunda professor-oʻqituvchilarning oʻquv yili davomida nashr ettirgan oʻquv qoʻllanma va darsliklar soni hisobga olinadi. Chop qilingan oʻquv adabiyotlarining professor-oʻqituvchilar soniga nisbati oʻquv-uslubiy faollikni oʻlchashda muhim ahamiyatga ega. Oliy taʼlim sifatini baholashda bir necha sabablarga koʻra professor-oʻqituvchilarning darsliklar va oʻquv qoʻllanmalarini nashr etishdagi faolligi hisobga olinadi. Birinchidan, bu ularning tegishli sohalardagi tajribasi va bilimlarini namoyish etadi. Oʻqituvchilar darsliklar va oʻquv qoʻllanmalarini nashr etish orqali oʻquv resurslariga hissa qoʻshadilar va oʻz tushunchalarini keng jamoatchilik bilan oʻrtoqlashadilar. Ikkinchidan, bu nashrlar talabalar uchun qimmatli manba boʻlib xizmat qiladi. Yuqori sifatli darsliklar va oʻquv qoʻllanmalari har tomonlama va dolzarb maʼlumotlarni taqdim etish orqali taʼlim sifatini oshirishi mumkin. Bundan tashqari, chop qilish akti oʻqituvchilarning uzluksiz oʻrganish va kasbiy rivojlanishga sodiqligini aks ettiradi. Umuman olganda, oʻqituvchilarning darsliklar va oʻquv qoʻllanmalarini nashr etishdagi faoliyatini baholash professor-oʻqituvchilarning tajribasi, resurslari va majburiyatlarini hisobga olgan holda, oliy taʼlim muassasalari faoliyatining umumiy sifati va samaradorligini baholashga yordam beradi.
- Professor-oʻqituvchilar tomonidan yaratilgan va muassasa veb-saytiga joylashtirilgan videodarslar soni hamda sifati. Taʼlim sifatini baholashda bir necha sabablarga koʻra professor-oʻqituvchilar tomonidan yaratilgan va muassasa veb-saytida joylashtirilgan videodarslarning soni va sifati hisobga olinadi. Birinchidan, videodarslar talabalarga kurs mazmuniga kirish va ular bilan shugʻullanish uchun qoʻshimcha imkoniyat yaratadi. Ular talabalarning qachon va qayerda oʻrganishi mumkinligi nuqtayi nazaridan moslashuvchanlikni taklif qiladi. Bu esa mustaqil ravishda oʻrganish imkonini beradi. Koʻp sonli videodarslarning mavjudligi oliy taʼlim muassasalari talabalarning bilim olishini qoʻllab-quvvatlash uchun keng qamrovli resurslarni taqdim etishga intilishidan dalolat beradi. Ikkinchidan, videodarslarning sifati muhim, chunki u taʼlim tajribasi samaradorligiga bevosita taʼsir qiladi. Yaxshi ishlab chiqarilgan va qiziqarli videodarslar talabalarning materialni tushunishi va eslab qolish imkoniyatini oshiradi. Bundan tashqari, videodarslarning yaratilishi professor-oʻqituvchilar va muassasaning moslashuvchanligi va innovatsiyalarini aks ettiradi. Bu ularning taʼlim tajribasini oshirish uchun yangi oʻqitish usullari va texnologiyalarini oʻrganishga tayyorligini koʻrsatadi. Bu yanada dinamik va qiziqarli taʼlim muhitiga hissa qoʻshishi mumkin.
Sifat monitoringini avtomatlashtirilgan tarzda yuritish imkoniyatlari
Taʼlim sifatini monitoring qilish va baholashda zarur maʼlumotlarni yigʻish hamda tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, butun respublika miqyosidagi davlat oliy taʼlim muassasalarining markazlashgan monitoringini yuritishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ish yukini kamaytirib, vaqtdan samarali foydalanishga imkoniyat yaratib beradi.
Taʼlim sifatini monitoring qilish hamda baholash quyidagi manbalar va usullar yordamida amalga oshirilishi tavsiya etiladi:
№ | Indikator | Maʼlumot manbasi | Maʼlumot yigʻish usuli |
1. | Talabalarning bitiruv darajasi | HEMIS | Statistika |
2. | Akademik sodiqlik va kursdan kursga oʻtish darajasi | HEMIS | Statistika |
3. | Talabalarning akademik samaradorligi | HEMIS | Statistika |
4. | Talabalarning qoniqish darajasi | HEMIS1 | Soʻrovnoma |
5. | Bitiruvchining ishga layoqatlilik darajasi | HEMIS | Statistika |
6. | Ish beruvchilarning fikr-mulohazalari | https://survey.edu.uz/ | Soʻrovnoma |
7. | Tadqiqot natijalari | HEMIS | Statistika |
8. | Talaba-oʻqituvchilar nisbati | HEMIS | Statistika |
9. | Professor-oʻqituvchilarning oʻquv-uslubiy faolligi | HEMIS yoki https://adabiyot.edu.uz/ platformasi2 |
Statistika |
10. | Professor-oʻqituvchilar tomonidan yaratilgan va muassasa veb-saytiga joylashtirilgan videodarslar soni hamda sifati | Veb-sayt | Kuzatish |
Taʼlim sifatini monitoring qilish va baholash mexanizmini takomillashtirish uchun quyidagilarga eʼtibor qaratish lozim:
- HEMIS, survey.edu.uz va adabiyot.edu.uz platformalariga tegishli mezonlar boʻyicha maʼlumotlarni statistik jihatdan umumlashtirgan holda taqdim etuvchi modullarni kiritish.
- HEMIS platformasiga tegishli maʼlumotlarning oʻz vaqtida va toʻliq kiritilishini taʼminlash hamda professor-oʻqituvchilar tomonidan tayyorlangan videodarslarning muassasa rasmiy veb-saytiga oʻz vaqtida joylab borilishini nazorat qilish.
- Har oʻquv yili yakunidan soʻng bir oy muddatda maʼlumotlarni tahlil qilish, baholarni liga jadvali koʻrinishidagi hisobot tarzida eʼlon qilish hamda natijalarni yaxshilash boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Belgilangan indikatorlar boʻyicha oliy taʼlim muassasalarini baholash quyidagi mezonlarga asosan amalga oshirilishi maqsadga muvofiq:
№ | Indikatorlar | Baholash darajalari |
1. | Talabalarning bitiruv darajasi | 90% dan yuqori — 5 ball 80-89% — 4 ball 70-79% — 3 ball 69% dan past — 2 ball |
2. | Akademik sodiqlik va kursdan kursga oʻtish darajasi | 90% dan yuqori — 5 ball 80-89% — 4 ball 70-79% — 3 ball 69% dan past — 2 ball |
3. | Talabalarning akademik samaradorligi | Jami bitiruvchilarning oʻrtacha bali (GPA): mos tarzda 5, 4, 3, 2, 1 ballda baholanadi; Kursni oʻzlashtirish koʻrsatkichi: 90-100% — 5 ball 70-89% — 4 ball 60-69% — 3 ball |
4. | Talabalarning qoniqish darajasi | Umumiy oʻrtacha baho: Aʼlo — 5 ball Yaxshi — 4 ball Qoniqarli — 3 ball Yomon — 2 ball Juda yomon — 1 ball |
5. | Bitiruvchilarning ishga layoqatlilik darajasi | Bitiruvchilarning oʻz mutaxassisligi boʻyicha ishga joylashish foizi: 90% dan yuqori — 5 ball 80-89% — 4 ball 70-79% — 3 ball 69% dan past — 2 ball |
6. | Ish beruvchilarning fikr-mulohazalari | Umumiy oʻrtacha baho: Aʼlo — 5 ball Yaxshi — 4 ball Qoniqarli — 3 ball Yomon — 2 ball Juda yomon — 1 ball |
7. | Tadqiqot natijalari | Oliy taʼlim muassasalari natijalarini qiyoslashdan keltirib chiqariladi. Professor-oʻqituvchi va talabalar (magistrant va doktorantlar) soniga nisbatan eng koʻp nashr etgan oliygoh natijasi maksimal 5 ball sifatida olinadi. Qolganlar shunga nisbatan 5 ballik tizimda baholanadi. |
8. | Talaba-oʻqituvchilar nisbati | Oliy taʼlim muassasalari natijalarini qiyoslashdan keltirib chiqariladi. Professor-oʻqituvchi va talabalar soni nisbati eng kam boʻlgan oliy taʼlim muassasalari maksimal ball oladi. Qolganlar shunga nisbatan 5 ballik tizimda baholanadi |
9. | Professor-oʻqituvchilarning oʻquv-uslubiy faolligi | Oliy taʼlim muassasalari natijalarini qiyoslashdan keltirib chiqariladi. Professor-oʻqituvchilar soniga nisbatan eng koʻp uslubiy nashrga ega boʻlgan oliygoh maksimal ballga ega boʻladi. Qolgan oliy taʼlim muassasalari shunga asosan 5 ballik tizimda baholanadi. |
10. | Professor-oʻqituvchilar tomonidan yaratilgan va muassasa veb-saytiga joylashtirilgan videodarslar soni hamda sifati | Oliy taʼlim muassasalari natijalarini qiyoslashdan keltirib chiqariladi. Oʻquv kurslariga nisbatan eng koʻp va sifatli videodarslarga ega boʻlgan institut yoki universitet natijasi asos qilib olinadi. Qolganlar 5 ballik tizimda pasayib boruvchi ball bilan baholanadi. |
Taklif etilayotgan baholash mezonlariga binoan oliy taʼlim muassasasi qoʻlga kiritishi mumkin boʻlgan eng yuqori koʻrsatkich 50 ballni tashkil etadi. Bunda 45 balldan yuqori koʻrsatkichga ega boʻlgan oliygohga nisbatan “yuqori taʼlim sifatiga ega” (yashil toifa), 33-44 ball — “yetarli taʼlim sifatiga ega” (sariq toifa), 33 dan past natija — “yaxshilanishni talab etadi” (qizil toifa) tarzida xulosaga kelinadi. Taʼlim sifatining yillik monitoringi asosida oliy taʼlim muassasalarini bunday toifalarga ajratish vazirlik tomonidan eʼtibor qaratilishi zarur boʻlgan jabhalarni belgilab olish imkoniyatini yaratadi.
Adabiyotlar roʻyxati:
- Bouckaert M. Lʼévaluation des performances des universités au regard du développement durable: une perspective internationale. Economies et finances. Université Paris Saclay (COmUE), 2016. P.495-505.
- Cao C., Wei T., Xu S. Comprehensive evaluation of higher education systems using indicators: PCA and EWM methods // Humanities and Social Sciences Communications, Vol.10, 2023. P.1-11.
- Ghulam M. Indicators for quality in higher education: comparison between Pakistan and Germany // Quality in Higher Education, Vol.4(3), 2017. P.14.
- Key Performance Indicators Higher Education — Most Common KPIs in 2022. https://www.cascade.app/blog/h….
- OECD (2019). “Introduction: The indicators and their framework”, in Education at a Glance 2019: OECD Indicators, OECD Publishing, Paris. P.15.
- Sencan H, Karabulut T. Monitoring of Educational Performance Indicators in Higher Education: A Comparison of Perceptions // Educational Sciences: Theory & Practice, Vol.15 (2), 2015. P.359-376.